Een Kovol-alfabet ontwerpen, deel 1

Een taal leren is hard werken. Een van de voordelen van het niet aanwezig zijn bij de stam is dat we meer tijd hebben om ononderbroken te werken aan de klussen die gebeuren moeten, en één daarvan is een alfabet voor de Kovoltaal. Voor we weggingen, waren we bezig met het verzamelen van een drievoudige check van de fonetische spelling van een woordenlijst van ongeveer 400 woorden, en dan kunnen we die data analyseren en een passend alfabet voorstellen.

Dit wordt de eerste van 4 blogs (tenzij ik er natuurlijk zo veel lol in heb dat ik blijf praten) waarin ik het proces laat zien van het maken van een alfabet voor een taal die dat nog niet heeft.
De vier stappen zijn:

1. Data verzamelen
2. Fonologisch interpreteren
3. Fonologisch analyseren
4. Symbolen voor de fonemen bepalen.

Deze eerste post is een inleiding die iets laat zien van de woordenschat en de ideeën en ik zal hierin ook bespreken hoe we onze woordenlijsten opgebouwd hebben.
Het eerste dat ik uit moet leggen is fonetiek en fonologie, dus hoe we bepaalde taaldata opslaan om ermee te kunnen werken en waarom dat geen goed alfabet is om een alfabetiseringsprogramma mee te beginnen.

Fonetiek, 1 symbool voor 1 klank

Om te beginnen schrijven we wat taalgegevens op die we kunnen analyseren. Vraag één is: hoe schrijven we het in ons schrift? Als iemand uit Kovol goedemorgen zegt, hoe schrijf je dat dan op?

• samog bili?
• samohg bilee?
• samog bilie?

Het feit dat ons team uit 5 verschillende nationaliteiten bestaat, zorgt dat er onvermijdelijk meningsverschillen ontstaan als we allemaal afgaan op wat we op school geleerd hebben!

We hebben dus een set symbolen nodig waarmee we op accurate wijze de klanken die we hebben consequent kunnen noteren. Daarbij moeten ook symbolen zijn voor klanken die we in onze eigen talen niet kennen.

Soms gebruiken we deze truc: dan spellen we nieuwe woorden met woorden die we al kennen: epiloog ‘e – pil – oog’, maar dat is wel een beetje omslachtig en waarschijnlijk niet zo consistent met de 5 nationaliteiten in ons team! Daarnaast staan onze Engelse letters voor meer dan één klank (denk bv aan de o in ‘one and only’).

Het internationaal fonetisch alfabet is het antwoord. Fonetiek [foᵘnə’tik] (want fonetisch schrift schrijf je tussen rechte haken) geeft ons de mogelijkheid om de klanken die we horen consequent op te schrijven en het kan alle klanken aan die we horen en die voor ons vreemd klinken.
Er is een teken voor de Engelse th klank [θ], de labiale klik zoals die in Afrika gebruikt wordt [ʘ], de o zoals in het Engelse one [ɔ], de oo in ook [oᵘ] en de Kovol bilabiale fricatief [β].

En dus schrijven we ‘goedemorgen’ als [ sɑmɔg bili]

Met fonetiek kunnen we zelfs de toon en het ritme van de woorden die we horen, opschrijven. Al worden die in Kovol gelukkig niet gebruik om de betekenis van woorden aan te geven!

In theorie kunnen we hiermee accuraat en consequent woorden opschrijven zoals we ze horen en aangezien we allemaal dezelfde set symbolen gebruiken, zouden onze fonetische schrijfwijzen met elkaar moeten kloppen. In de praktijk blijkt het wat lastiger! Er blijft invloed van onze moedertaal op wat we horen en hoe we het schrijven, en meningsverschillen binnen het team over fonetiek zijn bij zo’n 75% van de woorden de norm, zo lijkt het.
We zouden consequent moeten kunnen schrijven, maar als mensen zijn we blijbaar niet zo consequent!

Dit geldt voor ons nu we de taal aan het leren zijn en op willen schrijven, maar het geldt ook voor mensen die Kovol als moedertaal hebben! Soms horen we afgekorte taal of misschien een ander dialect. Soms maken mensen fouten als ze praten, soms klinken woorden anders als ze met zorg ‘los’ uitgesproken worden dan wanneer ze in een zin in een natuurlijk gesprek voorkomen, en sommige mensen praten gewoon een beetje raar 🙂

Zo zie je dus dat het belangrijk is dat we met zijn vieren die de taal nu aan het leren zijn regelmatig de woorden in onze woordenlijst goed nakijken. Onze tijd daarvoor is voor nu even afgekapt, maar we hebben verschillende weken op vrijdagochtend zitten vergaderen en bespreken (harrewarren) welke woorden we in onze woordenlijst hadden staan en wat we ervan vonden.

Fonetiek vs fonologie

Een fonetisch alfabet is maar zelden een goed alfabet om mee te gaan leren lezen en schrijven. Fonetiek gaat over hoe een outsider een taal opschrijft en dat is niet hetzelfde als hoe een insider die beleeft. In het Engels bestaat de th-klank. Als je goed luistert hoe je zelf ’thistle’ uitspreek en daarna ’this’, dan kom je tot de conclusie dat ze niet exact hetzelfde klinken. In ’thistle’ is de klank stemloos (dus zonder gebruik van je stembanden) [θ] en in ’this’ is die stemhebbend [ð].

Een outsider zou het schrijven als [θɪsəl] en [ðɪs], maar als Engelsman weet ik dat het gewoon th is. Het is niet zo spannend en het heeft geen aparte letter nodig om het verschil aan te geven. Dat geldt nog veel sterker voor klinkers; met slechts 5 karakters kunnen we 27 verschillende klinkerklanken maken.

Fonologie is het proces waarin je aanwijzingen vindt in de taalgegevens die je duidelijk maken hoe je de taal van binnenuit kunt begrijpen en de bijbehorende fonemen kunt bepalen. Fonemen zijn de fonetische klanken die van belang zijn voor het overbrengen van de betekenis. [ð] en [θ] kunnen door dezelfde foneem worden weergegeven, maar als je dat met [v] en [w] doet, wordt het verwarrend (was Abraham de stamvader van vele volken, of van vele wolken?).

Als je probeert een taal te begrijpen vanuit het gezichtspunt van een insider, kun je het aantal symbolen dat je in je alfabet nodig hebt, terugbrengen tot diegene die een essentiële betekenis hebben, zodat we hopelijk uitkomen bij een alfabet dat voor Kovolmensen op een intuïtieve manier geschreven en gelezen kan worden, omdat het aansluit bij de manier waarop zij vinden dat hun taal in elkaar zit.
Als we zo even vooruit blikken, lijkt het erop dat [l] en [r] in Kovol dezelfde foneem krijgen (als mediale klank, dat wil zeggen in het midden van een woord). De meeste mensen kunnen het verschil niet horen, en als ze het wel horen is het slechts een uitspraakkwestie en heeft het geen betekenis. Ons alfabetiseringsprogramma zou er niet van opknappen als we hen zouden willen leren en ook vol zouden houden dat [l] en [r] totaal verschillend zijn (want dat zijn ze in onze taal wel). Onze arme leerlingen zouden in de war raken en gefrustreerd omdat wij volhouden dat ze als Engelssprekend persoon naar onze taal moeten kijken en ze zouden stoppen, niet leren lezen, en hun enthousiasme voor Gods woord kwijtraken omdat ‘ze te dom zijn om te leren lezen’. Een goede orthografie (alfabet) kan hopelijk om deze problemen heen.

De fonetiek analyseren

Als we onze woordenlijst dan hebben opgebouwd, is stap 1 om ernaar te kijken en alle fonetische klanken te identificeren, zodat we daar schema’s van kunnen maken. Hier zijn de klinkers en medeklinkers in het Kovol. Als je wilt weten wat de symbolen precies betekenen, kijk dan even op Wikipedia.